Biała chorągiewka

Pieśń z Powstania Listopadowego. Słowa – Rajnold Suchodolski (polski poeta, działacz niepodległościowy, uczestnik Powstania Listopadowego), muzyka z ludowego Kujawiaka od poranka. Autor tekstu dedykował swój utwór polskim kobietom wspierającym walkę powstańców.

Unikalną cechą polskich powstań było masowe zaangażowanie kobiet, zarówno przedstawicielek arystokracji, szlachty, jak i „niższych stanów”. Większość z nich bezpośrednio nie uczestniczyła w walce zbrojnej, poświęcały się za to organizacji szpitali, opiece nad rannymi oraz gromadzeniu środków finansowych i materialnych. Z wielkiej galerii tych pięknych postaci wymienimy tylko kilka:

Klaudyna z Działyńskich Potocka (1801-36) – w Powstaniu Listopadowym wspierała polowe służby medyczne i z wielkim poświęceniem opiekowała się rannymi. Po upadku Powstania pomagała polskim emigrantom na zachodzie Europy.

Emilia Szczaniecka (1804-96) – wielka dama polskiego oporu wobec zaborców. Już w Powstaniu Listopadowym wsławiła się organizowaniem pomocy dla rannych żołnierzy. Skazana  przez rząd pruski na więzienie i konfiskatę majątku, została ułaskawiona przez króla Prus. Kolejny raz czynnie zaangażowała się w organizację służb wsparcia w czasie Powstania Wielkopolskiego 1848 roku. Była filantropką czynnie wspierającą inicjatywy narodowe, zwłaszcza te, których celem było  podniesienie poziomu edukacji. Gdy wybuchło Powstanie Styczniowe (1863), chociaż była już – ja na tamtą epokę – w podeszłym wieku kolejny raz zaangażowała się w materialne i organizacyjne wspieranie tego zrywu. Zmarła w 1896 roku, odprowadzał ją kondukt pogrzebowy, który miał  długość około 12 (!) kilometrów.

Klementyna z Tańskich Hoffmanowa (1798-1845) – polska pisarka, tłumaczka i działaczka społeczna. Po wybuchu Powstania Listopadowego była współzałożycielką i przewodniczącą Związku Dobroczynności Patriotycznej Warszawianek. Wspierała organizację szpitali i osobiście opiekowała się rannymi. Po upadku Powstania,  wraz z mężem,  wyemigrowała do Francji. Działała tam w Towarzystwie Dobroczynności Dam Polskich i w Towarzystwie Literackim. Ze względu na wielkie zasługi dla popowstaniowych emigrantów zwano ją Matką Wielkiej Emigracji.

Oprócz tysięcy Polek zaangażowanych w organizacyjne i materialne wspieranie powstań była też grupa młodych kobiet, które czynnie włączały się do walki zbrojnej. Przykładem mogą być Antonina Tomaszewska i Emilia Plater.

Antonina Tomaszewska (1814-1883) – po wybuchu Powstania Listopadowego uciekła ze szkoły klasztornej i dołączyła do powstańców na Żmudzi. Służyła w oddziale ochotniczej kawalerii Juliusza Grużewskiego. Wielokrotnie brała udział odznaczyła się) w walkach z rosyjską kawalerią, a jej bojowa sława szybko wyszła daleko poza Żmudź i Litwę. Po upadku Powstania wyjechała przez Prusy i Belgię do Francji. Powróciła do kraju dopiero w 1857 roku, dzięki amnestii ogłoszonej przez władze carskiej Rosji.

Emilia Bloer – Plater (1806-1831) pochodziła z zasłużonej rodziny szlachty kurlandzkiej[1]. Po wybuchu Powstania Listopadowego, jako jedna z pierwszych, rzuciła hasło rozpoczęcia walki na „ziemiach zabranych. Sformowała kilkusetosobowy oddział, z którym próbowała zdobyć Dyneburg. Brała także udział w bitwach pod Mjeszagołą, Szawlami i Kownem. Po upadku Powstania na Litwie,  razem z niewielką grupą,  próbowała przedostać się do Warszawy. Zmarła z wycieńczenia 22 grudnia 1831 roku w Justianowie k. Sejn. Adam Mickiewicz uwiecznił ją w wierszu  Śmierć Pułkownika.

Tekst pieśni w najpopularniejszym ze znanych zapisów ma 4 zwrotki. Pierwsza opowiada o młodej Warszawiance, która szyje białą chorągiewkę dla swojego ukochanego odchodzącego na wojnę z Rosją. Dziewczyna rozpacza przerażona niebezpieczeństwami, na które narażony jest jej ukochany i modli się do Boga, aby miał go w swojej opiece. Wzmianka o czamarze[2] wskazuje, że chodzi tutaj o żołnierza oddziałów ochotniczych. Druga zwrotka jest żarliwym zapewnieniem o polskim patriotyzmie i woli walki z „tyranem” o wolność Ojczyzny. W trzeciej zwrotce dziewczyna napomina żołnierza, aby na wojnie pamiętał o niej i zapewnia, że kiedy zrobi mu się ciężko,  wspomnienie jej miłości doda mu sił. Ostatnia zwrotka jest wezwaniem do boju i odważnego wypełnienia obowiązku, choćby za cenę chwalebnej rany. Dziewczyna zapewnia również, że uznaje prymat walki za Ojczyznę nad jej osobistymi pragnieniami.

[1]Kurlandia – Księstwo Kurlandii i Semigalii (współcześnie zachodnia część Łotwy) – od 1561 roku lenno Rzeczypospolitej.

[2]Czamara – męskie okrycie wierzchnie pochodzenia węgierskiego, noszone w Polsce od XVI wieku. W XIX wieku uważana za polski strój narodowy i patriotyczny.

Pobierz opracowanie w formacie pdf