Bywaj dziewczę zdrowe

Pieśń z Powstania Listopadowego, napisana prawdopodobnie pod koniec 1830 r. Tekst przypisywany jest Rajnoldowi Suchodolskiemu, autorowi wielu utworów patriotycznych z tamtej epoki. Autor muzyki – nieznany. Tekst łączy wątek patriotyczny i romansowy – jest pożegnaniem z ukochaną żołnierza odchodzącego na wojnę, uczestnika Powstania Listopadowego. Charakter i nastrój pieśni są typowe dla polskiego romantyzmu i twórczości związanej z walką o niepodległość (podobny np. Ostatni Mazur).

Powstanie Listopadowe wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada 1830 r., zakończyło się 24 października 1831 r. Było sprzeciwem wobec rosyjskiej polityki ograniczania autonomii Królestwa Polskiego (1815-32). Objęło Królestwo Polskie oraz część „ziem zabranych”[1] – Litwę, Żmudź i Wołyń. Jako jedyne z polskich powstań narodowych w XIX wieku dysponowało regularną armią, uważaną wówczas za jedną z najlepszych w Europie. Powstanie Listopadowe wywołali oficerowie niższego i średniego szczebla. Generalicja nastawiona była negatywnie do wszczynania walki zbrojnej i w noc wybuchu Powstania część wyższych dowódców czynnie przeciwstawiała się spiskowcom, którzy zabili wówczas 6 generałów.

Od początku problemem byli też Naczelni Wodzowie, z których książę Michał Gedeon Radziwiłł był amatorem, a generałowie Józef Chłopicki i Jan Zygmunt Skrzynecki przy różnych okazjach wręcz sabotowali sprawę walki o niepodległość. Powstanie Listopadowe dzielimy na następujące fazy:

I. wybuch, wyparcie Rosjan z Królestwa Polskiego, organizacja armii i próba porozumienia z Rosją (listopad 1830 – początek lutego 1831),

II. odparcie pierwszej ofensywy rosyjskiej (bitwy pod Stoczkiem i Grochowem), objęcie Naczelnego Dowództwa przez generała Skrzyneckiego, rozpoczęcie Powstania na „ziemiach zabranych”, impas na skutek epidemii w armii rosyjskiej (luty, marzec 1831),

III. polska ofensywa na Siedlce (bitwy pod Wawrem, Dębem Wielki i Iganiami) zastopowana przez generała Skrzyneckiego (przełom marca i kwietnia 1831),

IV. polska ofensywa na gwardie[2] (klęska w bitwie pod Ostrołęką), wysłanie wsparcia dla powstańców na Litwie (maj 1831),

V. impas w polskich działaniach, próba zamachu stanu, upadek Skrzyneckiego, dyktatura generała Jana Krukowieckiego (lipiec – sierpień 1831),

VI. ofensywa rosyjskiej armii, upadek Warszawy, internowanie resztek wojsk polskich w Prusach, koniec Powstania (wrzesień październik 1831).

Po upadku Powstania na jego uczestników spadły rosyjskie represje. Zlikwidowana została autonomia Królestwa Polskiego – czego skutkiem było m. in. zniesienie polskiego szkolnictwa wyższego oraz ograniczenie kształcenia średniego i obniżenie poziomu podstawowego. Zamknięte zostały również polskie instytucje na „ziemiach zabranych” (co miało fatalne skutki zwłaszcza dla Wołynia i Żmudzi). Tysiące patriotów musiało uciekać za granice (Wielka Emigracja[3]). Ludność Królestwa Polskiego została zdziesiątkowana przez epidemię cholery, przywleczoną przez armię rosyjską. Po zlikwidowaniu Wojska Polskiego wielka liczba mężczyzn z Królestwa została w następnych latach wcielona do armii rosyjskiej.

Współcześnie wykonywane są dwa warianty tekstu pieśni Bywaj dziewczę zdrowe. Wersja 6-zwrotkowa to liryczny duet, łączący wątek miłosny z walką za kraj. W pierwszych dwóch zwrotkach powstaniec żegna się z ze zrozpaczoną, ukochaną dziewczyną. Przypomina, że odchodzi wypełnić swój obowiązek walki za wolność Ojczyzny. Prosi, aby pamiętała, że jest Polką i żeby nie płakała, bo „Niepodległość Polski” to jej rywalka. Zapewnia też ukochaną o swojej miłości i pamięci. Trzecia zwrotka jest przypomnieniem o Matce żołnierza, która uczyła go patriotyzmu, wierności Ojczyźnie i stałości wobec ukochanej. Powstaniec prosi też, żeby dziewczyna nie rozpaczała, jeżeli zginie w walce za Polskę, skoro i tak oboje „obaczą się w Niebie”. Trzy kolejne zwrotki są wyznaniem dziewczyny, która opanowała swoją rozpacz i zapewnia teraz, że jako Polka tak samo czuje krzywdy Ojczyzny i uznaje, że kto odrzuca wezwanie do walki za Polskę nie umie kochać i nie byłby godzien jej miłości. W piątej zwrotce dziewczyna wyznaje ukochanemu, że wierzy w jego waleczność i w to, że godnie odpowie on na wezwanie Ojczyzny. Żałuje też, że jako kobieta nie może razem z nim stanąć do wspólnej walki. Końcowa zwrotka jest powtórnym zapewnieniem dziewczyny, że najważniejsza jest dla niej niepodległość Polski i deklaracją wiary w to, że nawet gdyby rozdzieliła ich w tym życiu śmierć to i tak znowu się spotkają, niezłomni w swoim polskim patriotyzmie.

Obecnie najczęściej wykonywana jest wersja 3-zwrotkowa (tylko część „męska”).

[1]Ziemie zabrane – wschodnie województwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów zagarnięte przez Rosję w wyniku rozbiorów (1772-1795), które nie wyszły w skład Królestwa Polskiego utworzonego w roku 1815. Termin „ziemie zabrane” w 1836 roku wprowadził do nauki i publicystyki Maurycy Mochnacki.

[2]Ofensywa (wyprawa) na gwardie – polska ofensywa (według planu generała Prądzyńskiego) przeciwko rosyjskiej gwardii carskiej w rejonie Łomży i Ostrołęki. Na skutek sabotowania planu przez generała Skrzyneckiego zakończyła się klęską w bitwie pod Ostrołęką (26 maja 1831 roku).

[3]Wielka Emigracja – emigracja patriotyczno – polityczna po upadku Powstania Listopadowego w 1831 roku. Należeli do niej przede wszystkim powstańcy, szlachta, pisarze, artyści, inteligencja (m in. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Józef Bem, Zygmunt Krasiński, Fryderyk Chopin).

Pobierz opracowanie w formacie pdf