Chorągiewka

Pieśń z czasów Księstwa Warszawskiego. Autorem tekstu jest prawdopodobnie Kazimierz Brodziński, polski poeta, uważany współcześnie za najwybitniejszego przedstawiciela polskiego preromantyzmu, historyk, teoretyk i krytyki literacki, tłumacz, publicysta i myśliciel, a także oficer armii Księstwa Warszawskiego (ranny w bitwie pod Lipskiem w 1813 roku).  Według innej teorii tekst jest młodzieńczym wierszem jego brata Andrzeja, poety i żołnierza, który zginął w bitwie nad Berezyną w 1812 r. Autor muzyki nieznany.

Tekst jest śpiewem dziewczyny do swojego ukochanego, który jest żołnierzem i wkrótce wyruszy na wojnę. Wspomnienie o „chorągiewce”, którą szyje dziewczyna z jednej strony wskazuje na to, że żołnierz ów jest ułanem (formacja ta nosiła biało-czerwone chorągiewki na lancach), z drugiej pozwala przyjąć, że tekst powstał w latach 1807- 08. Później biało-czerwone chorągiewki pozostały w pułku ułanów nadwiślańskich oraz w formacjach szwoleżerów, lansjerów i eklererów Gwardii Cesarskiej. W pułkach ułanów zamieniono je na trójbarwne.

Ułani, jako zorganizowana formacja, pojawili się w wojsku Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVIII wieku. Wywodzili się z lekkiej jazdy tatarskiej i początkowo to przede wszystkim litewscy Tatarzy[1] tworzyli pułki ułanów[2]. Najpierw byli tylko lekką jazdą, przeznaczoną do działań rozpoznawczych i osłonowych. Z czasem zaczęli dosiadać coraz większych koni i stali się uniwersalną jazdą średnią, doskonale sprawdzającą się zarówno walce podjazdowej, jak i w szarżach łamiących zwarte szyki przeciwnika. Ułani walczyli w wojnie 1792 roku oraz w Powstaniu Kościuszkowskim. Symbolem ich bitności może być to, że kiedy w 1794 roku upadała atakowana przez rosyjskie oddziały warszawska Praga, jej wałów do końca broniły właśnie pułki litewskich ułanów[3]. Na przełomie XVIII i XIX wieku jedną polską jednostką ułanów był oddział wchodzący w skład Legionów Polskich we Włoszech – zwany później ułanami nadwiślańskimi.

Wielki  czas ułanów nadszedł wraz z utworzeniem Księstwa Warszawskiego, w którym ułani byli główną formacją kawalerii. Ich wyczyny bojowe i znakomita skuteczność krótkiej, polskiej lancy sprawiły, że formację, jej taktykę, a nawet mundury, szybko zaczęto kopiować prawie we wszystkich armiach Europy. Na wzór ułanów umundurowano, uzbrojono i wyszkolono także sławne pułki szwoleżerów napoleońskiej Gwardii Cesarskiej[4]. Ułani odznaczyli się również w polskich powstaniach XIX wieku oraz w obu wojnach światowych następnego stulecia. Dzisiaj polscy ułani są obok husarii jedną z najbardziej znanych „ikon” naszego militarnego dziedzictwa.

Tekst piosenki ma 4 zwrotki. W pierwszej dziewczyna zapowiada odchodzącemu na wojnę ułanowi, że zrobi mu chorągiewkę na lancę („dzidę”), która będzie dla niego symbolem jej miłości. W drugim prosi, by ten prezent przypominał mu też krzywdy, jakich od wrogów doznała Ojczyzna („ojców kajdany”, „spustoszone łany”). Napomina również, aby pamiętał też „jej żale”. Trzecia zwrotka jest opisem symboliki barwy chorągiewki – biel jest symbolem niewinności żołnierzy walczących w obronie Polski, a czerwień symbolizuje rozlew krwi. Wspomniany dalej orzeł i monogramy imion kochanków są figurą poetycką. Nie wyszywano takich motywów na kawaleryjskich chorągiewkach. Ostatni zwrotka jest powtórnym napomnieniem, by ułan pamiętał o miłości dziewczyny i prośbą, by w razie klęski zdarł chorągiewkę z lancy, żeby nie dostała się w ręce wrogów, którzy mogliby wyszydzić ten symbol miłości.

[1]Tatarskie osadnictwo pojawiło się na Litwie pod koniec XIV wieku, kiedy to wielki książę Witold przyjął politycznych uchodźców ze Złotej Ordy.

[2]Pierwszym większym starciem tej formacji była stoczona na saskiej służbie bitwa pod Dobromierzem (4 czerwca 1794 roku).

[3]Były to pułki Achmatowicza, Lissowskiego i Sobolewskiego.

[4]Pierwszym z nich był polski pułk, wsławiony m.in. szarżą pod Somosierrą w 1808 roku.

Pobierz opracowanie w formacie pdf