Hymn Brygady Świętokrzyskiej

Brygada Świętokrzyska Narodowych Sił Zbrojnych była jedyną dużą jednostką polskich konspiracji niepodległościowych z II Wojny Światowej, która uniknęła rozbicia przez siły niemieckie i sowieckie.

Brygada Świętokrzyska była taktycznym związkiem  Narodowych Sił Zbrojnych. Utworzono ją 11 sierpnia 1944 roku z 202 i 204 Pułków NSZ. Dowódcą był major Antoni Szacki ps. „Bohun”[1] (dowodzący jednocześnie 202 Pułkiem). 204 Pułkiem dowodził major Eugeniusz Kerner „Kazimierz”, a od 15 sierpnia 1944 roku kapitan Jerzy Wojski. Utworzenie Brygady Świętokrzyskiej było częścią planu sformowania trzech dużych związków, które wobec wejścia Armii Czerwonej do Polski i nieuchronności całkowitej okupacji umożliwiłyby ewakuację wojskowych kadr NSZ na Zachód.

Początkowo Brygada liczyła około 850 żołnierzy, słabo uzbrojonych (bronią dysponowała tylko połowa stanu), wyposażonych i źle umundurowanych.  Głównym celem była walka z partyzantką komunistyczną Armii Ludowej[2] i współpracującymi z nią oddziałami Batalionów Chłopskich[3] oraz grupami dywersyjnymi Armii Czerwonej. Brygada uznała Sowietów za głównego wroga. Brygada – przynajmniej do końca 1944 roku – wielokrotnie walczyła także z Niemcami[4].

Na początku stycznia 1945 roku Brygada Świętokrzyska przeszła reorganizację. Składała się odtąd z dowództwa, oddziałów wsparcia i trzech pułków – Jasnogórskiego, Nadwiślańskiego i Częstochowskiego. Major Szacki twierdził później, że te zmiany były fikcją dla zmylenia wroga, a Brygada przez cały czas swojego istnienia miała niezmienną organizację. Kiedy 13 stycznia rozpoczęła się sowiecka ofensywa, Brygada Świętokrzyska otrzymała rozkaz wycofania się na Śląsk z zastrzeżeniem, że może liczyć tylko na własne siły. 15 lutego, po walkach z Niemcami i Sowietami, przekroczono Pilicę. Dowódca wydał tego dnia następujący rozkaz: „Ofensywa bolszewicka zmusiła nas do przesunięcia się na zachód Polski. Na drodze stanęły nam umocnienia niemieckie. W dniu 14 bm. starliśmy się z Niemcami, chcąc przebić się na zachód. Nie daliśmy rady. W dniu 15 bm. czołgi radzieckie zaatakowały nas od wschodu. Dla ratowania brygady porozumiałem się z dowództwem fortyfikacji niemieckich, aby zezwoliło nam przejść przez ich linie na zachód. Tym samym weszliśmy w stan niewojowania z Niemcami na czas nieokreślony”. „Bohun” podjął taką decyzję uznając, że wobec niemożliwości kontynuowania walki z Sowietami i bezsensowności dalszej walki z Niemcami (klęska III Rzeszy była już przesądzono) jego zadaniem jest uratowanie kadr Brygady i przeprowadzenie jej do strefy kontrolowanej przez zachodnich Aliantów. Ostatecznie udało się osiągnąć porozumienie z Niemcami (28 stycznia), którzy zalecili marsz bocznymi drogami na Pragę Czeską. Brygada wkroczyła przez Sudety na teren Protektoratu Czech i Moraw 20 lutego 1945 roku. Dzięki przyjęciu zbiegłych z niemieckiej niewoli weteranów Powstania Warszawskiego i Polaków przebywających w Czechach na przymusowych robotach, sformowano 4 Pułk – Poznański. W kwietniu dowództwo Brygady wyznaczyło 70 żołnierzy, którzy wyszkoleni i wyposażeni przez Niemców mieli być zrzuceni w Polsce dla prowadzenia dywersji przeciwko Armii Czerwonej. Przeprowadzenie tej akcji było niemieckim warunkiem dotrzymania porozumienia z Brygadą Świętokrzyską. W marcu i kwietniu wysłano kilka grup, które w większości zostały rozbite przez UB i tylko nieliczni powrócili do Brygady. Istnieją jednak przekazy według których żołnierze tych grup otrzymali od dowództwa Brygady rozkazy nierealizowania zadań zleconych przez Niemców a jedynie nawiązania kontaktu z miejscowymi strukturami NSZ.

Na początku kwietnia „Bohun” odmówił Niemcom wysłania Brygady na front i wzięcia udziału jako całość w otwartej walce z Armią Czerwoną. W tym samym czasie nawiązał kontakt z Naczelnym Wodzem generałem Władysławem Andersem oraz czeskim podziemiem. Ostatecznie Niemcy zgodzili się na dalszy marsz Brygady na Zachód, pod warunkiem, że ominie ona Pragę. 13 kwietnia żołnierze 'Bohuna” wyruszyli z Rozstani na Pilzno. 21 kwietnia doszła informacja o planowanym przez Niemców ataku na Brygadę. 5 maja Polacy zaatakowali i po krótkiej walce zdobyli niemiecki obóz koncentracyjny dla kobiet w Holiszowie[5]. Uwolniono około 700 więźniarek (w tym 167 Polek) i wzięto do niewoli około 200 SS-manów. 7 maja w Stańkovie Brygada podporządkowała się amerykańskiej 2 Dywizji Piechoty, przez którą została uznana za jednostkę aliancką. Pod koniec miesiąca Polacy zostali wobec sowieckiej presji przesunięci w zamieszkały przez Niemców Sudeckich rejon wsi Bernatic. Amerykanie ostatecznie odmówili Sowietom wydania żołnierzy „Bohuna”. 6 sierpnia w Koburgu Brygada została jednak rozbrojona, a w oparciu o jej kadry sformowane zostały podlegające amerykańskiemu dowództwu polskie kompanie wartownicze. W ten sposób zakończyła się samodzielna historia Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych.

Kontrowersje

Jeszcze w czasie wojny  i później, w okresie PRL-u, Brygada Świętokrzyska była oskarżana przez Sowietów i ich działające w Polsce marionetki o zdradę i otwartą kolaborację z Niemcami. Zdaniem współczesnych badaczy nie można mówić ani o kolaboracji, ani tym bardziej  o zdradzie, ale co najwyżej o grze operacyjnej mającej na celu uratowanie przed sowieckimi represjami setek młodych żołnierzy. Taką ocenę podał również raport amerykańskiego Office of Strategic Services (Biuro Służb Strategicznych). Również działania zbrojne przeciwko Sowietom i ich agenturze w Polsce wynikały z geopolitycznej strategii Narodowych Sił Zbrojnych, a nie ze współpracy z Niemcami. W sierpniu 1950 roku odbył się we Francji (Tuluza) proces „Bohuna’ z oskarżeniem o zbrodnie wojenne. Został on tam całkowicie uniewinniony, co stanowiło podstawę do odmowy wydania komunistom żołnierzy Brygady Świętokrzyskiej.

Bezsprzecznym faktem była kolaboracja Huberta Jury[6] i jego „Organizacji Toma”. Czy może to jednak obciążać całą Brygadę? Jest kwestią dyskusyjną czy „Bohun” przyjmując Jurę do Brygady Świętokrzyskiej w lutym 1945 roku znał jego poprzednią tożsamość (zmienił ją w kwietniu 1944 roku ścigany wyrokiem śmierci wydanym przez AK) i wiedział o jego zbrodniach. Na pewno wykorzystał przyniesione przez niego kontakty do gry z Niemcami o wolne przejście do strefy alianckiej. Jura przekazał „Bohunowi” niemiecką propozycję sojuszu antykomunistycznego i wspólnej walki przeciwko Sowietom. Dowództwo Brygady odmówiło kolaboracji tłumacząc się słabym przygotowaniem, uzbrojeniem, wyposażeniem oraz partyzanckim charakterem oddziału. Jura, chcąc zdobyć przychylność „Bohuna”, załatwiał dla jego żołnierzy m.in. niemieckie racje żywnościowe oraz fałszywe dokumenty. Czy można oskarżać dowódcę Brygady, że wykorzystał niemieckiego agenta dla ułatwienia swoim żołnierzom przetrwania na niemieckim terenie i przedostania się na obszary kontrolowane przez Aliantów? Brygada Świętokrzyska nie odpowiadała za zbrodnie Jury, a wykorzystanie jego kontaktów było częścią gry prowadzonej przez „Bohuna’ z Niemcami, gry która nie doprowadziła do czynnej kolaboracji[7].

Analiza tekstu

„Hymn Brygady Świętokrzyskiej” liczy trzy zwrotki. Pierwsza jest deklaracją żołnierskiego poświęcenia dla Ojczyzny („dar krwi i ran”). Podkreśla też elitarność Brygady nazywając ją „Strażą Przednią” (do której zawsze wybierano wyborowych żołnierzy). Wiązanie tego wersu z przedwojenną organizacją młodzieżową „Straż Przednia’ jest nieporozumieniem – była ona wszak założona przez Sanację w celu zwalczania endeckich wpływów wśród młodzieży szkolnej. Druga zwrotka jest partyzancką pobudką i wezwaniem do walki za Polskę. Trzecia zwrotka jest pocieszeniem, pobudką i apelem o siłę („serca ze stali”) do walki za Ojczyznę.

Po wojnie „Hymn Brygady Świętokrzyskiej” był całkowicie zakazany, tak jak jakakolwiek forma kultywowania pamięci o walce tego zgrupowania. W ostatnich latach pieśń ta zaczyna istnieć w przestrzeni publicznej, ale wciąż jest mało znana.

Opracował: Piotr Pacak

Przypisy

[1]Antoni Szacki (1902-1992), ps. „Bohun”, „Dąbrowski” – polski wojskowy, pułkownik Narodowych Sił Zbrojnych, dowódca Brygady Świętokrzyskiej.  Wikipedia

[2]Armia Ludowa – konspiracyjna organizacja zbrojna Polskiej Partii Robotniczej, działająca w 1944 roku. Wikipedia

[3]Bataliony Chłopskie – konspiracyjna organizacja zbrojna polskiego ruchu ludowego, działająca od 1940 do 1945 roku. Wikipedia

[4]Wykaz starć Brygady Świętokrzyskiej z Niemcami. Wikipedia

[5]Artykuł Anny Zechenter o wyzwoleniu obozu w Holiszowie. IPN

[6]Hubert Jura (1915 – po 1993) – oficer Wojska Polskiego, Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych, kolaborant, agent Gestapo i zbrodniarz wojenny. Skazany na śmierć przez Sąd Armii Krajowej. Wikipedia

[7]Brygada Świętokrzyska – film Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. YouTube

Pobierz opracowanie w formacie pdf