Idą powstańcy znów na bój

„Idą powstańcy znów na bój”, to polska pieśń związana z Pierwszym Powstaniem Śląskim z 1919 roku.

W XIX wieku pruska polityka obudziła wśród Ślązaków polską świadomość narodową rozbudzaną przez takich działaczy jak np. Karol Miarka[1].

Kiedy wraz z rokiem 1918 dogasała I Wojna Światowa nadchodził czas wielkiej zmiany, na którą przez wiele lat czekali jego uczniowie. Służący przymusowo  w pruskich mundurach właśnie wracali do domów z różnych frontów tamtej strasznej wojny. Tysiące z nich na zawsze pozostało na wojennych cmentarzach, ale ci, którzy ocaleli wracali z gorącym postanowieniem walki o to, żeby już nigdy nie musieli ginąć w obcych mundurach za wrogą sprawę. 'Wielka Wojna” ugruntowała przekonanie, że nadszedł czas wyrwania Śląska z pruskiej podległości. Polskie organizacje niepodległościowe na Górnym Śląsku zaczęły pod koniec 1918 roku szykować powstanie. Znaczącą rolę mieli w nim odegrać weterani z pruskiej armii, walczący tym razem pod własnymi barwami za swoją sprawę. Główną siłą polskiego oporu była Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska[2]. Jej dowództwo stawiało na rozstrzygnięcie zbrojne, co było sprzeczne z generalną linią polskiego ruchu na Śląsku, zmierzającego do rozstrzygnięć politycznych. Niemcy nie zamierzali ustępować polskim aspiracjom w żadnej kwestii, więc sytuacja z czasem doszła do takiego wrzenia, że wystarczyła iskra dla spowodowania wybuchu.

W pierwszych dniach sierpnia 1919 Niemcy, zwolnieni ze znienawidzonego przez Polaków Górnośląskiego Korpusu Ochotniczego[3], powrócili do pracy w kopalniach i hutach. Polacy odpowiedzieli na to strajkami, popartymi również przez niemieckich komunistów i socjaldemokratów. 15 sierpnia pod kopalnią w Mysłowicach niemiecki Grenschutz[4] otworzył ogień do strajkujących. Zginęło 7 górników[5]. Następnego dnia dowództwo górnośląskiej POW objął Józef Grzegorzek[6]. Tego samego dnia w nocy rozpoczęło się I Powstanie Śląskie[7]. POWGŚ przystąpiła do niego nieprzygotowana, bez dostatecznej ilości broni i planów operacyjnych. Dodatkowo niemieckie aresztowania zdekompletowały jej dowództwo. Chaos organizacyjny próbował opanować Alfons Zgrzebniok[8] tworząc jednolity sztab. Mimo początkowych sukcesów powstańców, ostatecznie wygrała niemiecka przewaga liczebna i sprzętowa. Już 24 sierpnia Alfons Zgrzebniok wydał rozkaz zaprzestania walki. Ratując się przed niemieckimi represjami ponad 9 tysięcy powstańców przeszło za kordon, na teren państwa polskiego. Pomimo klęski zbrojnego wystąpienia i późniejszych represji Niemcy przegrali listopadowe wybory komunalne, obsadzając mniej niż 40% miejsc w poszczególnych radach. Zaskakująco dobry wynik dał Ślązakom nadzieję na zwycięstwo w plebiscycie mającym odbyć się pod międzynarodowym nadzorem. Nie odpuścili i zaczęli szykować następne powstanie – tym razem znacznie lepiej zorganizowane, uzbrojone i wyposażone.

Analiza tekstu „Idą powstańcy znów na bój”

Zbrojna walka o polskość Górnego Śląska od razu stała się tematem śląskich pieśni. „Idą powstańcy znów na bój” to utwór anonimowego autora. Jego powstanie datujemy na rok 1919. „Znów” w tytule wydaje się sugerować późniejszy czas, nie jest to jednak argument przesądzający. Słowo to może odnosić się do udziału Górnoślązaków we wcześniejszych powstaniach – na przykład w Powstaniu Styczniowym. Tekst składa się z trzech zwrotek zawierających proste przesłanie żołnierskiego manifestu. Pierwsza zwrotka to zapowiedź zbrojnej walki powstańców z „odwiecznym wrogiem” (Niemcami). Zasadnicze jest podkreślenie, że idą się bić nie dla honorów i sławy, ale za wolność. Druga zwrotka skierowana jest do „Braci po tamtej stronie”. Chodzi o Polaków za kordonem, czyli ówczesną granicą między Polską i Górnym Śląskiem. Powstańcy zapowiadają, że kiedyś też staną w ich obronie i razem będą walczyć za Polskę. Ostatnia zwrotka zawiera konkretny program ustalenia polsko – niemieckiej granicy na Odrze i Nysie (czyli tam, gdzie jest obecnie). Postulat oderwania od Prus całego Śląska sam w sobie jest ciekawostką, ze względu na bardziej rzadkie występowanie w popularnych pieśniach z tamtego czasu. Wspomniana w tekście „pomoc z północy” to zapewne oczekiwania wsparcia od Polaków z wolnej wówczas części Polski. Sprawdziło się to w następnych powstaniach, które otrzymały znaczną pomoc kadrową, materiałową jak i sprzętową zza kordonu. Pieśń kończy się pochwałą wolności za którą powstańcy „znów idą w bój”.

Opracował: Piotr Pacak

Przypisy:

[1]Karol Miarka zwany Starszym lub Ojcem (ur. 22 października 1825 w Pielgrzymowicach, zm. 15 sierpnia 1882 w Cieszynie) – polski działacz społeczny na Górnym Śląsku, nauczyciel, pisarz, publicysta i drukarz. Inicjator utworzenia i organizator wielu polskich organizacji społecznych oraz gospodarczych. Artykuł na Znani Mikołowianie, Strona na Wikipedii

[2]Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska (skr. POW Górnego Śląska lub POW G.Śl.) – nadzorowana i współtworzona przez Oddział VI (późniejszy II) Sztabu Generalnego Wojska Polskiego i Naczelną Radę Ludową autonomiczna górnośląska organizacja konspiracyjna do walki nieregularnej, podjazdowej o secesję Górnego Śląska od Rzeszy Niemieckiej i przyłączenie go do Polski. Organizacja ta powstała 11 stycznia 1919 w Katowicach. Była główną polską siłę zbrojną w powstaniach śląskich 1919–1921. Artykuł na Tobie Polsko, Strona na Wikipedii

[3]Górnośląski Korpus Ochotniczy – Oberschlesisches Freiwilligen-Korps (pol. Górnośląski Korpus Ochotniczy) – niemiecka organizacja paramilitarna, aktywnie biorąca udział w utrzymywaniu porządku wśród ludności kresów wschodnich Górnego Śląska, głównie w zakładach pracy, istniejąca od stycznia do lipca 1919 roku. Strona na Wikipedii

[4]Grenzschutz Ost (niem., dosłownie „Ochrona Granic Wschód” albo „Straż Graniczna Wschód”) – powstała w latach 1918–1919 paramilitarna formacja ochotnicza działająca na wschodnich rubieżach Republiki Weimarskiej razem z Freikorpsem i Selbstschutzem. Zbrojnie przeciwstawiała się odłączeniu terenów wschodnich od Niemiec. Strona na Wikipedii

[5]Masakra w Mysłowicach: Artykuł na Historia Mniej Znana

[6]Józef Grzegorzek (ur. 5 marca 1885 w Marklowicach Dolnych, zm. 16 kwietnia 1961 w Katowicach) – polski działacz narodowy, przywódca peowiacki, uczestnik akcji plebiscytowej i III powstania śląskiego. Strona na Wikipedii

[7]I Powstanie Śląskie -wystąpienie zbrojne zorganizowane przez Polską Organizację Wojskową Górnego Śląska mające na celu przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Rozpoczęło się z rozkazu Maksymiliana Iksala lub osoby z kręgów dowódczych POW Górnego Śląska wbrew woli rządu polskiego i Wojciecha Korfantego w północnej części powiatu pszczyńskiego w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. i trwało do 24 sierpnia tego roku. Powstańcami niezadowolonymi z terroru i represji niemieckich dowodził Alfons Zgrzebniok. Powstanie objęło powiaty: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, tarnogórski oraz część raciborskiego. Zaangażowanie militarne od 14 lutego 1919 r. w wojnę z Rosją sowiecką na wschodzie Polski uniemożliwiło rządowi poparcie tego powstania. Dlatego zakończyło się ono przegraną i ucieczką powstańców przed represjami na teren Polski. W 1920 r. wybuchło II powstanie śląskie. Artykuł na Dzieje.pl, Audycja na Polskie Radio, Strona na Wikipedii

[8]Alfons Alfred Zgrzebniok pseudonim „Rakoczy” (ur. 16 sierpnia 1891 w Dziergowicach, zm. 31 stycznia 1937 w Marcinkowicach) – polski nauczyciel, działacz samorządowy, śląski działacz polityczny, komendant powstań śląskich, według długoletniej tradycji historiograficznej jeden z założycieli Związku Powstańców Śląskich, choć faktycznie nie brał udział w tym procesie, „prawa ręka” wojewody pomorskiego Stefana Kirtiklisa, wicewojewoda białostocki. Artykuł na Dzieje.pl, Strona na Wikipedii, Artykuł na ABC Niepodległość

Projekt jest współfinansowany ze środków darowizny otrzymanej od Fundacji LOTTO

Pobierz opracowanie w formacie pdf