Marsz obozowy

Marsz obozowy znany także pod tytułem „Bracia, do bitwy nadszedł czas”, to pieśń Powstania Listopadowego (1830-31), jedna z ośmiu, do których muzykę napisał Karol Kurpiński [1]. Autorem tekstu był Andrzej Słowaczyński [2]. Została napisana w ciągu jednej nocy z 1 na 2 lutego 1831 roku, na odwachu artylerii Gwardii Narodowej w Warszawie. Jej pierwotny tytuł to „Pieśń na dzień odjazdu Naczelnego Wodza ze stolicy do obozu”. Prawykonanie odbyło się 8 lutego w Teatrze Narodowym pod batutą kompozytora.

[1] Karol Kazimierz Kurpiński (1785 – 1857) – polski kompozytor, dyrygent i pedagog. Wikipedia

[2] Andrzej Słowaczyński (1807-1847) – polski dziennikarz, autor pierwszego Słownika Geograficznego Polski, powstaniec listopadowy.

Powstanie Listopadowe było zbrojnym sprzeciwem wobec rosyjskich działań ograniczających autonomię Królestwa Polskiego. To niewielkie państwo zostało utworzone decyzją Kongresu Wiedeńskiego (1814-15) [1], na mocy porozumienia z 3 maja 1815 roku, w którym mocarstwa dokonały podziału Księstwa Warszawskiego. Utworzone w ten sposób Królestwo Polskie [2] zostało połączone unią personalną z Imperium Rosyjskim. Posiadało własną Konstytucję, będącą kompilacją Konstytucji Księstwa Warszawskiego oraz Konstytucji 3 Maja i dość liberalną jak na swój czas. Miało własny Sejm, monetę, wojsko, sądownictwo i szkolnictwo (łącznie z wyższym). Z kompetencji rządu Królestwa wyłączona była tylko polityka zagraniczna. Car Aleksander zobowiązał się również włączyć w przyszłości do Królestwa Polskie ziemie za Bugiem i Niemnem, pozostające pod rosyjskim zaborem. Wydawało się to potwierdzać utworzenie Korpusu Litewskiego, który miał mundury takie same jak armia Królestwa (poza odznakami) i polską komendę.

Rosja zaczęła bardzo szybko łamać ustalone zasady i ograniczać polską autonomię. Już w 1819 roku car Aleksander I jako król Polski zniósł wolność prasy i wprowadził cenzurę prewencyjną. W 1821 roku zniesiono wolność zgromadzeń i zakazano działalności masonerii. Doprowadziło to do aktywizacji konspiracji niepodległościowych i represji. Rok później królewska Policja namierzyła i rozbiła spisek związany z Narodowym Towarzystwem Patriotycznym Waleriana Łukasińskiego. Jego proces i skazanie w 1824 roku odbiło się szerokim echem w społeczeństwie Królestwa. W 1825 roku zniesiona została jawność obrad Sejmu. Dwa lata później rozbite zostało Towarzystwo Patriotyczne [3]. Łagodne wyroki wydane na jego członków przez Sąd sejmowy potwierdziły w opinii publicznej, że spiskowcy działali w dobrej wierze broniąc łamanej Konstytucji z 1815 roku [4]. Dla społeczeństwa był to dobitny sygnał, że nadzieje związane z nowym carem i królem Mikołajem I były tylko złudzeniem. Na fali tych nastrojów w 1828 roku powstało niepodległościowe sprzysiężenie w warszawskiej Szkole Podchorążych Piechoty.

W lipcu i sierpniu 1830 wybuchły rewolucje we Francji i w Belgii. Podważyły one system Świętego Przymierza [5], którego gwarantem była między innymi Rosja. 17 października wydany został carski rozkaz w sprawie przygotowania alarmowej mobilizacji wojska rosyjskiego i polskiego. W społeczeństwie Królestwa błyskawicznie rozeszły się wówczas pogłoski, że Mikołaj I zamierza wyprowadzić polską armię do interwencji w Belgii, a w jej miejsce ściągnąć wojsko rosyjskie i rozpocząć otwartą okupację. Plotki te wydawało się potwierdzać postępowanie ministra Franciszka Druckiego – Lubeckiego, który 21 października rozpoczął przygotowanie finansów państwa do nadchodzącej wojny. 23 listopada do spiskowców ze Szkoły Podchorążych dotarła wiadomość, że ich sprzysiężenie zostało zdekonspirowane i szykują się aresztowania. 28 listopada rozeszła się po Warszawie wiadomość z Anglii o upadku prorosyjskiego rządu księcia Wellingtona. Dla konspiratorów stało się oczywistym, że mogą działać tylko natychmiast, albo wcale. Następnego dnia wybuchło Powstanie Listopadowe.

Analiza tekstu

„Marsz Obozowy” we współcześnie wykonywanej wersji dzieli się na trzy zwrotki i refren. Pierwsza część jest typowym wezwaniem bojowym, odwołującym się do wojskowego braterstwa. „Zdradny sąsiad” to oczywiście Rosja. „Wziął w opiekę” może interpretować dwoiście. Z jednej strony może to być odniesienie do Katarzyny Wielkiej [6], która istotnie „wzięła w opiekę” konfederatów targowickich, wspierając ich w „walce o wolność”. Z drugiej strony może to być też nawiązaniem do utworzenia w 1815 roku Królestwa Polskiego pozostającego w unii personalnej z Rosją. „Rwał na części” jest z kolei przypomnieniem o zaborach. Refren („W mściwą dłoń…”) to proste wezwanie do boju za wolność przeciwko tyranii i deklaracja wiary w ostateczne zwycięstwo. Druga zwrotka jest przypomnieniem, że walka toczy się za „świętość naszych praw”, podeptanych przez wroga. Możemy to uznać za nawiązanie do łamania przez Rosję Konstytucji Królestwa. Autor przypomina też czasy świetności Rzeczypospolitej, „dawną sławę”, która po upadku państwa stała się pośmiewiskiem dla zaborców. Ostatnia część zaczyna się wezwaniem do walki z „Tyranem” (carem rosyjskim). Dalej przypomina o zgubnych podziałach, jakie przyniosła w Polsce rosyjska polityka („ufność znikła”, „nagradzano przeniewierstwa”, „szpiedzy”, „fałsz” i „zdzierstwa”). Możemy to uznać za nawiązanie do policyjnych represji wobec sprzysiężeń niepodległościowych działających przed powstaniem w Królestwie Polskim i na Ziemiach Zabranych [7].

Pierwsze takty „Marsz Obozowego” stały się później hasłem Wojska Polskiego, wykonywanym przez trębaczy w czasie oficjalnych uroczystości.

[1]Kongres Wiedeński – konferencja międzynarodowa przedstawicieli 16 państw odbywająca się we Wiedniu od września 1814 do 9 czerwca 1815, zwołana w celu ustalenia nowego ładu kontynentalnego.  Wikipedia

[2]Królestwo Polskie (potocznie Kongresowe) – polskie państwo utworzone decyzją Kongresu Wiedeńskiego, pozostające w unii personalnej z Rosją. Wikipedia

[3]Towarzystwo Patriotyczne – tajna organizacja niepodległościowa w Królestwie Polskim. Wikipedia

[4]Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 roku. Wikipedia

[5]Święte Przymierze – sojusz zawarty 15 września 1815 roku w Paryżu przez Imperium Rosyjskie, Cesarstwo Austriackie i Królestwo Prus. Wikipedia 

[6]Katarzyna II Wielka (1729 – 1796) – cesarzowa Rosji w latach 1762-96. Uczestniczyła w rozbiorach Polski. Wikipedia 

[7]Wschodnie województwa Rzeczypospolitej Obojga Narodów zagarnięte przez Imperium Rosyjskie w wyniku rozbiorów Polski (1772–1795), stanowiące obszar zaboru rosyjskiego, które nie weszły w skład utworzonego w 1815 Królestwa Polskiego. Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 roku. Wikipedia 

Opracował: Piotr Pacak

Pobierz opracowanie w formacie pdf