Marsz Zapory

Pieśń oddziału antykomunistycznej partyzantki dowodzonego przez majora Hieronima Dekutowskiego (ps. „Zapora”). Słowa napisał porucznik Jan Gabriołek „Grot”. Melodia wzięta z „Szarej piechoty” – bardzo popularnej legionowej pieśni z I Wojny Światowej. Utwór powstał w 1945 roku.

Hieronim Dekutowski[1] urodził się w 1918 roku. Jego ojciec Jan był blacharzem, ale też członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej i piłsudczykiem. Matka Maria (d. Sudacka) poświęciła się wychowaniu dziewięciorga dzieci oraz działalności społecznej. Dekutowscy wpajali swoim dzieciom żarliwy patriotyzm, pamięć o tradycjach walki za Niepodległość jak również głęboką religijność. Hieronim w latach 30-tych należał do Harcerstwa i działał w Sodalicji Mariańskiej. Po zdaniu matury w 1939 roku planował studia we Lwowie. Wszystko przekreślił wybuch wojny. We wrześniu wstąpił do wojska jako ochotnik i najprawdopodobniej wziął udział w obronie Lwowa. Internowany na Węgrzech, uciekł do Francji. W 1940 roku walczył w składzie polskiej 2 Dywizji Strzelców Pieszych. Razem z nią przeszedł granicę szwajcarską, po czym przedostał się do Wielkiej Brytanii. Początkowo służył tam w I Brygadzie Strzelców, a później w 1 Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej. W 1942 roku rozpoczął przeszkolenie „cichociemnych”[2].  Zrzucony do Polski we wrześniu 1943 roku, otrzymał przydział do Komendy Dywersji Okręgu Armii Krajowej „Lublin”. Na początku 1944 roku dowodził najliczniejszym na Lubelszczyźnie oddziałem lotnym, z którym wykonał około 80 akcji zbrojnych przeciwko Niemcom. Wziął udział w „Akcji Burza”[3] walcząc w składzie 8 Pułku Piechoty Armii Krajowej. W lipcu, po zajęciu Lubelszczyzny przez wojska sowieckie, na rozkaz dowództwa rozwiązał swój oddział. Ponownie zmobilizował go w sierpniu chcąc iść na pomoc walczącej Warszawie. Wobec fiaska planu przekroczenia Wisły jeszcze raz rozformował oddział i ukrył swoich żołnierzy na akowskich kwaterach.

W styczniu 1945 roku „Zapora” włączył się do konspiracji antykomunistycznej. W nocy z 5 na 6 lutego rozbił posterunek Milicji Obywatelskiej w Chodlu. Zaatakowany 7 lutego we wsi Wały, mimo rany wyrwał swój oddział z okrążenia. Jeszcze w lutym nawiązał kontakt z Komendą Okręgu Armii Krajowej 'Lublin” i objął dowództwo nad grupą dywersyjną. W następnych miesiącach przeprowadzał z nią akcje przeciwko funkcjonariuszom NKWD, UB i MO, którzy terroryzowali region ze szczególnym okrucieństwem. Między kwietniem i czerwcem oddział „Zapory” w sile około 300 żołnierzy podzielonych na 9 grup bojowych wykonał sławny rajd przeciwko lokalnym posterunkom komunistycznych służb. 1 czerwca Hieronim Dekutowski została awansowany na majora i przejął dowództwo nad wszystkimi oddziałami Inspektoratu WiN „Lublin”. Na przełomie 1945 i 46 roku przeprowadził wiele akcji na terenie województw lubelskiego, kieleckiego i rzeszowskiego. W walkach z „Zaporczykami” zginęło około 400 żołnierzy LWP (przede wszystkim z KBW), funkcjonariuszy UB i MO oraz żołnierzy sowieckich.  W styczniu 1947 roku, po ogłoszeniu amnestii, „Zapora” rozformował i ujawnił część swoich oddziałów. Ponieważ wielu byłych żołnierzy natychmiast aresztowano, „Zapora” pozostawił większość swoich sił w konspiracji.

W lutym zaprzestał akcji zbrojnych, ograniczając się do aprowizacji i samoobrony. 22 czerwca ujawnił się, ale zagrożony aresztowaniem postanowił przedostać się na Zachód. 12 września wydał ostatni rozkaz, w którym przekazał dowodzenie kapitanowi Zdzisławowi Brońskiemu (ps. „Uskok”). 16 września „Zapora” został aresztowany na punkcie przerzutowym na skutek zdrady swojego byłego zastępcy Stanisława Wnuka ps. „Opal”.  Poddany okrutnemu śledztwu został skazany na 7-krotną karę śmierci. Po nieudanej próbie ucieczki major Hieronim Dekutowski został razem ze swoimi 6 żołnierzami zamordowany 7 marca 1947 roku o godzinie 19.00. Był tak straszliwie skatowany, że w dniu śmierci, mimo iż miał dopiero 30 lat, wyglądał jak starzec, osiwiały, z wybitymi zębami, połamanymi rękami, nosem i żebrami, z wyrwanymi paznokciami. Jego ostatnie słowa: „Przyjdzie zwycięstwo! Jeszcze Polska nie zginęła!”. Ostatni żołnierz „Zapory” sierżant Józef Franczak „Lalek”[4] zginął w obławie w 1963 roku.

Po wielu latach poszukiwań latem 2012 roku  odnaleziono grób pułkownika (pośmiertnie awansowany w 1988 roku) Hieronima Dekutowskiego „Zapory”.

Analiza tekstu

„Marsz” ma 6 zwrotek. Pierwsza, druga i trzecie zwrotki to na poły malarski obraz maszerującego oddziału, przypomnienie jego absolutnej determinacji („Z tej drogi zawrócić nie zdoła ich nic”) i siły. Czwarta zwrotka odwołuje się do zwycięskich walk z Niemcami („germańska dłoń”). Piąta mówi o sowieckiej okupacji („drugi okupant”), o zdradzie Sowietów i wywożeniu na Sybir żołnierzy rozbrojonych oddziałów polskich konspiracji. Ostatnio zwrotka to manifest wiary w zwycięstwo, w wyzwolenie Polski wbrew przekonaniu Sowietów („pomylił się Stalin”), którzy krwawym terrorem chcieli zdławić polski opór. „Zdziczała hołota” jest przypomnieniem barbarzyństwa nowych, sowieckich elit. „Zamek” to wspomnienie o komunistycznym więzieniu w lubelskim zamku[5], będącym w latach 1944-54 jedną z najgorszych katowni w Polsce.

Opracował: Piotr Pacak

Przypisy

[1]Hieronim Dekutowski 'Zapora” (1918-49) – major Wojska Polskiego, cichociemny, dowódca oddziałów partyzanckich.  Strona na Wikipedii

[2]Cichociemni – spadochroniarze Armii Krajowej, dowódcy oddziałów dywersyjnych. Strona na Wikipedii

[3]Akcja „Burza” – operacja Armii Krajowej (w granicach Rzeczypospolitej) przeciwko Niemcom pod koniec wojny (od stycznia 1944 do stycznia 1945). Strona na Wikipedii

[4]Józef Franczak „Lalek” (1918 – 1963) – wachmistrz Wojska Polskiego, żołnierz ZWZ i AK, ostatni partyzant polskiego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego. Strona na Wikipedii

[5]Więzienie w Zamku Lubelskim. Strona Muzeum

Pobierz opracowanie w formacie pdf