Na Kopańskim moście

Ludowa pieśń kurpiowska (prawdopodobnie z XVIII wieku), nawiązująca do wydarzeń z 1708 roku (Wielka Wojna Północna) i walk ze Szwedami. Czterozwrotkowy utwór można określić mianem ludowej „bohaterskiej ballady”.

Bitwa na Kopańskim Moście była epizodem Wielkiej Wojny Północnej (III Wojny Północnej, 1700-1721 [1]). Walczyła w nim Szwecja z koalicją Danii, Hanoweru, Norwegii, Prus, Rosji i Saksonii. Rzeczpospolita przez unię personalną z Saksonią została w nią wplątana od 1702, a oficjalnie od 1704 roku. Doprowadziło to do wybuchu wojny domowej, w wyniku której obalony został król August II Mocny [2]. Jego przeciwnicy osadzili na tronie Stanisława Leszczyńskiego [3]. W 1705 roku podpisał on z królem szwedzkim Karolem XII traktat, który faktycznie podporządkował Rzeczpospolitą Szwecji. Jednym z ubocznych skutków tej umowy było bezkarne grabienie kraju przez wojska szwedzkie. Na Kurpiowszczyźnie Szwedzi pojawili się już w 1704 roku, dopuszczając się wówczas i w następnych latach masowych grabieży i gwałtów. Wolni i obyci ze strzelectwem Kurpie nie chcieli biernie oddawać najeźdźcom swoich rodzin i majątków, więc stawiali im zbrojny opór.

Kiedy na początku 1708 roku Szwedzi kolejny raz najechali ich ziemie w nocy z 22 na 23 stycznia  przy Kopańskim Moście (na drodze z Myszyńca do Czarni) zastąpił im drogę oddział kurpiowskich strzelców pod dowództwem Stanisława (Stacha) Konwy [4]. Byli to zebrani pośpiesznie ochotnicy, którzy urządzili zasadzkę na Szwedów i wydali im krwawą bitwę. Kurpie zwyciężyli  a ich walka i dowódca stali się legendą regionu.

O samym Konwie wiemy niewiele. W dostępnych przekazach czasem trudno odróżnić propagandę od faktów. Nie jesteśmy nawet pewni, czy Konwa to prawdziwe nazwisko czy tylko pseudonim przybrany dla ochrony rodziny przed szwedzkimi represjami. Stanisław urodził się najprawdopodobniej w latach 80-tych XVII wieku. Prawdopodobnie walczył ze Szwedami już od 1704 aż do 1711 roku. Kiedy wybuchła Wojna o Sukcesję Polską (1733-35)[5], Stach Konwa stanął na czele oddziału strzelców kurpiowskich, sformowanego przez komendanta Puszczy Zielonej pułkownika Jerzego von Behbindera. Walczył po stronie Konfederacji Dzikowskiej w obronie króla Stanisława Leszczyńskiego. Gdzieś między listopadem 1734 i sierpniem 1735 roku oddział Konwy został rozbity przez Sasów w bitwie pod Jednaczewem. Kurpiowski komendant został potraktowany jak partyzant i powieszony oraz pochowany na uroczysku Rycerka. Stał się po śmierci legendą kultywowaną zarówno w czasie zaborów, w II Rzeczypospolitej jak i w PRLu. Po raz pierwszy napisał o nim Adam Zakrzewski w „Kurpie – opowiadanie historyczne” (1897).  Zależnie od czasu, przedstawiano go różnie – raz jako wolnego Kurpia walczącego z obcym najazdem, a innym razem jako typowo socjalistycznego „bojownika o wyzwolenie ludu”. Dzisiaj Stanisław Konwa, niewątpliwy bohater walk ze szwedzkim najazdem, jest praktycznie nieznany poza Kurpiowszczyzną.

Analiza tekstu

Tekst pieśni „Na Kopańskim Moście” został po raz pierwszym zapisany w kurpiowskiej gwarze przez W. Czajewskiego od Jakuba Jurczaka ze wsi Wykrot w 1880 roku. Czterozwrotkową pieśń możemy nazwać ludową „bohaterską balladą”. W pierwszej zwrotce mamy przedstawione miejsce akcji (Kopański Most), na którym stoją uzbrojeni Szwedzi („dziwni goście” z fuzjami – skałkowymi muszkietami). Anonimowy autor zapowiada też właściwą akcję – wspominając że Szwedzi nie spodziewają się zbrojnego oporu ze strony Kurpiów, którzy nie tylko mają własne „fuzje”, ale z nich „tęgo strzelają”. Druga zwrotka zaczyna się błagalną inwokacją do „Maryi” o ratunek przed Szwedami. Dalej mamy właściwy opis bitwy – Kurpie „stają na przedzie”, „nie dają się” i Szwedzi uciekają. Trzecia zwrotka to zapowiedź nieustępliwej obrony „swego zagonu”. Mimo spalenia Myszyńca, Kurpie zamierzają bić się do końca na swojej ziemi i wierzą w ostateczne zwycięstwo („Zbzijem Was na niazgi”). Czwarta zwrotka zaczyna się obrazem uciekających Szwedów, a kończy deklaracją wiary, że opieka Maryi ochroni Kurpiów przed wrogami.

[1]Wielka Wojna Północna (1700-1721) –  wojna koalicji Danii, Hanoweru, Norwegii, Prus, Rosji i Saksonii ze Szwecją. Zwycięstwo w tym konflikcie uczyniło z Rosji europejską potęgę. Strona na Wikipedii

[2]August II Mocny (1670-1733) – elektor Saksonii, elekcyjny król Polski. Strona na Wikipedii

[3]Stanisław Leszczyński herbu Wieniawa (1677-1766) – wojewoda poznański, dwukrotny król Polski (1704-09, 1733-36), książę Lotaryngii i Baru, teść króla Francji Ludwika XV. Strona na Wikipedii

[4]Stanisław Konwa – bohater kurpiowskich walk ze Szwedami. Strona na Wikipedii

[5]Wojna o sukcesję polską (1733-35) – wojna toczona między koalicjami Francji, Hiszpanii i Bawarii oraz Rosji, Prus i Danii. Zakończona zwycięstwem Rosji i intronizacją Augusta III Sasa. Strona na Wikipedii

Opracował: Piotr Pacak

Pobierz opracowanie w formacie pdf